De Argentijnse openbare scholen, ooit pareltjes, nu op de rand van de afgrond.

De Argentijnse openbare scholen, ooit pareltjes, nu op de rand van de afgrond.

In de jaren ’60 waren de Argentijnse scholen het paradepaardje van Argentinië. Een referentie in Latijns-Amerika. Een opleiding in de openbare school stond gelijk aan degelijkheid, die op de koop toe nog eens gratis was. In de privé scholen daarentegen gold de leuze: rekening betaald, diploma behaald. Een diploma uit de privé-scholen was dan ook veel minder waard dan eentje uit de openbare. Dus de rijken die een degelijke opleiding wilden voor hun kinderen stuurden hen massaal naar de openbare scholen.
Het panorama vijf decennia later: de Argentijnse leerkrachten op straat in plaats van in de klas. Politie patrouilleert voor de scholen, speciale interventie-eenheden staan op post. Het schooljaar 2007-2008, dat in Maart begon, is voor duizenden kinderen nog niet begonnen. Daarbij nog een conflict tussen de linkse hervormingsgezinde federale overheid, die de glorie van welleer nastreeft, en de rechtse provinciale overheden die er een stokje voor steken.


Rampzalige toestand

De toestand is kritiek, hiervoor zijn onnoemelijk veel voorbeelden. Op 30km van het centrum van Buenos Aires, met zijn imposante skyline en luxe winkels, bijvoorbeeld, zitten studenten van de openbare school Florencio Varela in hun witte shorts, uniform en symbool van de openbare scholen. Hun school is een gebouw met kapotte muren, sommige zijn zelfs niet afgewerkt. Er is geen beveiliging, zodat er ‘s nachts vandalen hun klassen betreden en los liggend materiaal stelen of de boel gewoon afbreken. In Nuequén, één van de rijkste provincies in het zuiden van Argentinië, krijgen de leraren een basis pensioen van 40 euro. In Buenos Aires waar de situatie in theorie beter is, omdat het een rijkere provincie is, zijn er klassen met wel 50 leerlingen. Het didactisch materiaal van de scholen heeft er ook al enkele generaties overleeft. Door het schrijnende geldgebrek zijn de scholen verplicht om een 3beurtensysteem in te lassen. Neem bijvoorbeeld de school Malvinas Argentinas 398 in Funes, in de provincie van Santa Fe. Daar worden de klassen van 7.30 tot 13u gebruikt door de secundaire school, van 13. 30u tot 19u door de lagere school en van 19.30u tot 22u door het tweedekansonderwijs. Het toppunt is dat het loon van een leraar onder de armoedegrens ligt. Om rond te komen werken leraren soms in 3 verschillende scholen, dwz. les geven van 7.30 tot 22u ’s avonds.

Ieder jaar slagen er minder jongeren in om het vereiste niveau voor de toelatingsproeven te halen. 40% van de jongeren tussen 13 en 18 jaar stopt met studeren. 8% stopt zelfs vóór het bereiken van een lager onderwijs diploma.

Docenten op de universiteit zijn verplicht om bij te klussen in de privé-sector, omdat ze anders niet genoeg verdienen om te overleven. Doceren op de universiteit is een zaak van prestige, staat mooi op de cv, doet deuren open gaan in de privé-sector, met als gevolg dat er sommige docenten hun taak verwaarlozen.
Les geven in de openbare scholen en universiteiten is enkel weggelegd voor idealisten.


Leerkracht gedood tijdens protestmanifestatie

Deze situatie sleept al jaren aan. In maart kwam er weer een triest moment bij met de dood van een leraar chemie, Carlos Fuentealba, 40 jaar oud, vader van 2 kinderen. Tijdens een betoging voor een loonsverhoging in Nuequén, werd hij getroffen door een traangas granaat die op 2 meter van hem werd afgeschoten.
De Argentijnen reageerden op zijn dood met het grootste protest in de openbare sector sinds de volksopstand van 2001. Ze eisten het ontslag van de rechtse gouverneur van Nuequén, Jorge Sobisch, en de arrestatie van de verantwoordelijken voor de dood van Fuentealba. Meer dan 300 manifestaties werden gehouden over heel het land.
Een breed spectrum van actoren in de sociale sector (studenten, vakbonden, politieke partijen) waren aanwezig om die eis kracht bij te zetten. De federale overheid veroordeelde de aanpak van de provinciale overheid, maar meed iedere kritiek op het handelen van gouverneur Sobisch. Sobisch, die aspiraties koestert om president te worden, wijst alle verantwoordelijkheid af.

Hoe is het zo ver kunnen komen? Het systeem was vroeger zo dat organisatie, lessenpakket en supervisie afhankelijk waren van de federale overheid. De ontmanteling van dit systeem begon op 24 maart 1976 met een militaire staatsgreep, die alle mogelijk weerstand tegen het hervormingsproces in de kiem smoorde. Die avond werd de secretaris generaal van de CTRA, Confederación de Trabajadores de la Educación de la República Argentina, Isauro Arancibia in koelen bloede vermoord. Eén van de eerste maatregelen van de militaire dictatuur was het lager onderwijs defederaliseren, zonder daarvoor extra middelen te geven aan de provincies.
De situatie werd er niet beter op met de terugkeer naar de democratie in 1983, zelfs niet in de jaren die er op volgden. Tijdens de regering van de peronist Carlos Menem(1990-1999) werd het secundair onderwijs opnieuw gedefederaliseerd. Het werd een bevoegdheid van de provincies, weer zonder extra middelen. De federale staat sloot al zijn scholen en was niet meer verantwoordelijk voor de administratie van het onderwijs.
Dit had de verslechtering van zowel de infrastructuur en de werkomstandigheden van de docenten als gevolg. Hierdoor maakten massa’s docenten de overstap naar de privé industrie, waar ze meer geld konden verdienen. Het onderwijsniveau daalde zienderogen.


Het antwoord van Kirchner

De federale overheid onder leiding van Nestor Kirchner, wil de situatie veranderen met een wet die dit jaar van toepassing is geworden. Deze houdt in dat het onderwijs wordt gezien als een openbare aangelegenheid, en de staat is verantwoordelijk om dit te waarborgen. Er wordt expliciet vermeld dat de staat de verplichting niet mag overdragen aan derden. De leerplicht wordt opgetrokken tot 17 jaar, het lessenpakket wordt aangevuld met (nu pas!) seksuele opvoeding, leraren krijgen de mogelijkheid op verdere vorming. De kers op de taart is dat 6% van BBP naar lager en secundair onderwijs zal gaan.
De uitdaging is nu dat de wet in praktijk moet worden omgezet, want bijvoorbeeld de loonsverhoging tot 260 euro, boven de armoedegrens, werd door sommige provincies niet of slechts gedeeltelijk doorgevoerd.
Er wordt gezegd dat het Argentinië 20 jaar zal kosten voordat ze de glorie van welleer in ere zullen herstellen. De weg is nog lang, maar er zijn al passen gezet in de goede richting…


De auteur studeerde 3 maanden geneeskunde te Rosario, provincie Santa Fe en volgde ook 4 maanden les op de openbare school Malvinas Argentinas te Funes, provincie Santa Fe.